Lífið lifnar við í gamla árfarveginum – Stórkostlegar framkvæmdir við Laxá á Keldum

Gamli árfarvegurinn

Milli Keldnalækjar og Haldfossa rann áin þar til varnargarður var settur upp árið 1968. Áin hafði rutt sér yfir um 60 hektara svæði og valdið verulegu landbroti. Nú er búið að veita vatni aftur í gamla árfarveginn og skapa ný búsvæði fyrir lax og silung. Á sama tíma gefst tækifæri til að endurheimta svæðið og rækta þar upp landið.

Með því að beina litlu magni vatns úr ánni inn í gamla farveginn og hægja á flæði þess með vermitjörnum, skapast kjöraðstæður fyrir klak og uppeldi seiða silungs- og laxfiska. Vermitjarnir auka flatarmál vatnsins, sem sólin getur síðan vermt upp. Vatnið sem fer í vermitjarnir verður það hlýjasta sem næst úr Eystri Rangá, og möguleiki er á að hækka hitastig þess enn frekar í tjörnunum. Þótt affallsvatnið fari aftur út í ánna við Haldfossa, þar sem rennslið er lítið, er ólíklegt að það hafi mælanleg áhrif á hitastig árinnar í heild. Til að fylgjast með þessu verða hitamælar settir upp til nákvæmra mælinga.

Framkvæmdirnar í sumar:

Í sumar tókumst við á við stórt verkefni við Laxá á Keldum sem markar mikilvægt skref í því að skapa ný og bætt búsvæði fyrir Norður-Atlantshafslaxinn. Verkefnið snýr að endurheimt gamla árfarvegarins, sem hætti að renna fyrir um 57 árum, en nú rennur vatnið þar á ný – og með því hefur nýtt líf sprottið fram.

Fyrstu skrefin

Við byrjuðum á því að stífla árfarveginn þar sem hann rennur út í Haldfossa, stórbrotinn foss neðst í gamla farveginum. Því næst grófum við í gegnum stíflugarð sem reistur var árið 1968 til að vernda land gegn rofi. Þessi stífla hafði lokað fyrir vatnsrennsli í meira en hálfa öld. Þegar við opnuðum fyrir vatnsrennslið á ný, lifnaði allt við – vatnið tók að renna þessa rúmu tvo kílómetra frá stíflugarðinum niður að Haldfossum.

Gamli farvegurinn lifnar við

Nú flæðir vatnið óhindrað niður farveginn og myndar fallegt lón við Haldfossa. Þetta lón er tilvalið fyrir laxaseiði, sem nú fá að njóta verndar og náttúrulegs vaxtar. Við stefnum einnig að því að bæta við fleiri vermitjörnum á leiðinni niður farveginn.

Kynning:  https://youtu.be/1t0v10vvufc

Vermitjarnirnar og lífríkið

Vermitjarnirnar, sem hafa verið gerðar, eru lykilþáttur í verkefninu. Þær munu á sumrin verma vatnið, sem skapar kjöraðstæður fyrir vöxt laxaseiðanna. Á svæðinu er þegar fjölbreytt lífríki – flugur, skordýr, pöddur og önnur smádýr – sem seiðin geta nýtt sér sem fæðu.

Sérfræðingar lýsa yfir aðdáun

Fiskifræðingarnir og fiskeldisfræðingarnir Jóhannes Sturlaugsson og Björn Theodórsson hafa haft veg og vanda af rannsóknum og ráðgjöf vegna þessa verkefnis. Þeir eiga varla orð yfir svæðið og möguleikana sem það býður upp á fyrir laxastofninn. Þeir telja að hér sé líklega um að ræða eitt stærsta verkefni á Íslandi í dag þegar kemur að stækkun búsvæða fyrir Norður-Atlantshafslaxinn.

Þeir undirstrika einnig mikilvægi þess að hafa svona stýrt búsvæði til rannsókna og eftirlits, sem er einstakt á Íslandi. Þetta skapar bæði tækifæri til að fylgjast með og stuðla að sjálfbærum uppvexti laxastofna, auk þess að veita dýrmætar upplýsingar fyrir vísindasamfélagið.

Mikilvægi verkefnisins

Endurheimt gamla árfarvegarins er ekki aðeins mikilvæg fyrir laxinn heldur einnig fyrir vistkerfið allt. Verkefnið gefur okkur einstakt tækifæri til að fylgjast með hrygningu og uppvexti laxaseiða, ásamt því að leyfa náttúrulegum ferlum að skila sínu besta.

Við erum ótrúlega stolt af þessum framkvæmdum og hlökkum til að sjá laxastofninn dafna á svæðinu. Þetta er aðeins byrjunin á nýjum kafla í lífi Laxár á Keldum – og við hlökkum til að halda áfram á þessari vegferð!